Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatasında “Dövlət büdcəsinə məcburi ödənişlərin düzgün hesablanması və ödənilməsi istiqamətində auditorların öhdəliklərinin artırılması və məsuliyyətlərinin gücləndirilməsi” mövzusunda seminar və “Dövlət sifarişi ilə audit tapşırıqlarının icra edilməsi”  mövzusunda ustad dərsi keçirilmişdir

2023-cü ilin 16 may tarixində “Dövlət büdcəsinə məcburi ödənişlərin düzgün hesablanması və ödənilməsi istiqamətində auditorların öhdəliklərinin artırılması və məsuliyyətlərinin gücləndirilməsi” (moderator – Aparatın rəhbəri Qəşəm Bayramov; məruzəçilər – Auditorlar Palatası sədrinin elmi-metodik məsələlər üzrə müşaviri Nəcəf Talıbov, Kadr hazırlığı idarəsinin rəisi Elmira Behbudova) mövzusunda seminar və “Dövlət sifarişi ilə audit tapşırıqlarının icra edilməsi” (moderator – Aparatın rəhbəri Qəşəm Bayramov; məruzəçi – “SR Audit Solutions” MMC-nin direktor-auditoru Səftər Vəlizadə) mövzusunda ustad dərsi keçirildi.

Moderator Qəşəm Bayramov dinləyicilər qismində iştirak edən Auditorlar Palatasının üzvlərini salamlayaraq “Dövlət büdcəsinə məcburi ödənişlərin düzgün hesablanması və ödənilməsi istiqamətində auditorların öhdəliklərinin artırılması və məsuliyyətlərinin gücləndirilməsi” haqqında geniş məlumat verdi.

Q.Bayramov bildirdi ki, əsasən büdcə, sosial sığorta və təminatlar üzrə hesablaşmaların auditinin düzgün aparılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Büdcə   ilə   hesablaşmaların auditi   dedikdə, ilk növbədə büdcəyə  ödənilməli olan   vergilərin  və sosial sığorta üzrə hesablaşmaların auditi başa  düşülür.  Vergilərin  dərəcələri, hər bir verginin obyekti,  onların hesablanması və büdcəyə ödənilməsi  qaydaları  Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi və müvafiq normativ hüquqi  aktlarla  tənzimlənir.

Büdcəyə ödənilməli olan vergilərin düzgün hesablanmasının və vaxtında ödənilməsinin yoxlanılması auditordan yüksək peşəkarlıq tələb edir. Praktika göstərir ki, heç də bütün təsərrüfat subyektləri vergilərin hesablanması və ödənilməsi proseslərini düzgün həyata keçirmirlər.  Məhz  buna  görə  dövlət  vergi  orqanları  tərəfindən  onlara  qarşı  maliyyə sanksiyaları tətbiq edilir.

Bu səbəbdən büdcə ilə hesablaşmaların auditi prosesində auditor riski daha yüksəkdir. Audit prosesində auditorun mühüm vəzifələrindən biri vergilərin və digər məcburi ödənişlərin düzgün hesablanmasını və büdcəyə köçürülməsini dəqiqliklə yoxlamaqdır. Burada sifarişçi təşkilata vergilərin vaxtında və düzgün hesablanıb ödənilməsi barədə məsləhətlər və vergi orqanları tərəfindən tətbiq oluna biləcək maliyyə sanksiyaları barədə məlumat vermək mühüm rol oynayır.

Büdcə ilə hesablaşmaların uçotda düzgün əks etdirilməsi, aparılmış mühasibat yazılışlarının, büdcə ödənişləri üzrə analitik uçotun aparılması qaydalarının düzgünlüyü, analitik uçotla sintetik uçot arasında kənarlaşmaların olub-olmaması yoxlanılmalıdır.  Bundan  başqa,  təsərrüfat  subyekti  tərəfindən  vergi  orqanlarına  təqdim edilmiş hesabatların düzgün tərtibi və vaxtında təqdim edilməsi, bu səbəbdən vergi orqanları tərəfindən maliyyə sanksiyalarının tətbiq edilib-edilməməsi halları araşdırılmalıdır.

Mövcud vergi qanunvericiliyində bir sıra hallarda vergilər üzrə güzəştlər nəzərdə tutulmuşdur. Güzəştlərin düzgün tətbiq edilməsinin yoxlanılması üçün auditor təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini öyrənməli və güzəştlərin nə dərəcədə düzgün tətbiq edildiyinə qiymət verməlidir.

Məcburi dövlət   sosial   sığortası üzrə sığorta iştirakçılarının   uçotu   qaydaları məcburi  dövlət sosial  sığortası sahəsində  idarəetməni  həyata  keçirən Azərbaycan Respublikası Dövlət Sosial  Müdafiə  Fondu  tərəfindən  müəyyən  edilir.

Müəssisənin işçi heyəti ilə dövlət sosial sığortası, pensiya təminatı və s. üzrə hesablaşmalar haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün «Sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmalar» hesabından istifadə edilir.

«Sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmalar» hesabına «Sosial sığorta üzrə hesablaşmalar», «Pensiya təminatı üzrə hesablaşmalar» və başqa subhesablar açıla bilər.

Sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmaların auditinin məqsədi həmin sosial fondlara ödənişlərin hesablanmasının düzgünlüyünü, hesablanmış məbləğlərin vaxtında  təyinatı  üzrə  köçürülməsini,  onların  mühasibat  uçotunda  düzgün  əks  etdirilməsini və müvafiq hesabatların düzgün tərtib edilərək müvafiq fondlara təqdim edilməsini və bu hesablaşmaların qüvvədə olan qanunverici və normativ aktların tələblərinə uyğun olduğunu  müəyyən etməkdir.

Audit  prosesində  informasiya  mənbəyi  «Əməyin  ödənişi  üzrə  işçi  heyəti  ilə hesablaşmalar» hesabı olduğu üçün sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmaların auditini əməyin ödənişi üzrə hesablaşmaların auditindən sonra aparmaq lazımdır.

Audit zamanı auditor aşağıdakıları yoxlamalıdır:

  • sosial sığortaya ayırmalar və tutmalar həyata keçirilərkən əməkhaqqı fondunun düzgün müəyyən edilməsi;
  • ayırmaların və tutmaların hesablanması üçün müəyyən edilmiş normaların düzgün tətbiq edilməsi;
  • qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada güzəştlərin tətbiqinin düzgünlüyü;
  • ödənişlərin vaxtında və tam şəkildə köçürülməsi;
  • ödənişlərin hesablanması və müvafiq fondlara köçürülməsi ilə bağlı olan əməliy- yatların mühasibat uçotunda düzgün əks etdirilməsi;
  • «Sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmalar» hesabının analitik və sintetik uço- tunun uyğunluğu;
  • Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna təqdim edilmiş hesabatların düzgün tərtib olun- ması və vaxtında təqdim edilməsi və s.

Q.Bayramov seminarın mövzusu ətrafında çıxış etdikdən sonra sözü Auditorlar Palatası sədrinin elmi-metodik məsələlər üzrə müşaviri Nəcəf Talıbova verdi.

N. Talıbov mövzu ətrafında geniş çıxış edərək qeyd etdi ki, «Büdcə ilə hesablaşmalar» hesabının analitik uçotu vergilərin növləri üzrə aparılır. Bu hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

  • fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • mənfəətdən vergi üzrə hesablaşmalar;
  • aksiz vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • əmlak vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • əlavə dəyər vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • torpaq vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • mədən vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • yol vergisi üzrə hesablaşmalar;
  • sadələşdirilmiş  vergi üzrə hesablaşmalar.

Audit zamanı, ilk növbədə, büdcə ilə hesablaşmalar üzrə daxili nəzarətin vəziyyəti öyrənilməli, vergiyə cəlb edilən bazanın tamlığı və düzgünlüyü yoxlanılmalıdır. Vergi dərəcələrinin düzgün tətbiq edilməsinə (fəaliyyət növündən asılı olaraq) və vergilərin məbləğinin  düzgün  hesablanmasına  xüsusi  diqqət  yetirmək  lazımdır.  Ödəniş sənədləri, vergi orqanlarına təqdim edilən hesabatlar üzrə büdcəyə çatası vergi və ödənişlərin vaxtında və düzgün ödənilməsi, büdcə ödənişləri üzrə hesabatlarda yaranmış qalıqlar təhlil edilməlidir.

Maliyyə hesabatlarının auditi və əlaqəli xidmətlərin göstərilməsi zamanı auditorların qarşısında ciddi öhdəliklər yaradan Beynəlxalq Audit Standartları barəsində və bu sahədə mühüm əhəmiyyətə malik olan 250 saylı “Maliyyə hesabatlarının auditi zamanı qanun və qaydaların nəzərə alınması”, 240 saylı “Maliyyə hesabatlarının auditi zamanı dələduzluqla bağlı auditorun məsuliyyəti”, BAS-lar barədə ətraflı məlumat verdi.

Daha sonra Q.Bayramov “Dövlət sifarişi ilə audit tapşırıqlarının icra edilməsi” mövzusunda ustad dərisinə keçid edərək mövzu haqqında məlumat verdi.

Q.Bayramov bildirdi ki, Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişlərinin icrasının auditorlar tərəfindən səriştəli, keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi istiqamətində Auditorlar Palatası tərəfindən koordinasiya, auditorların fəaliyyətinə qanunla müəyyən olunmuş hədd çərçivəsində nəzarət işinin təşkili, habelə həmin orqanların sifarişi ilə auditor təşkilatları və sərbəst auditorlar tərəfindən aparılan yoxlamaların keyfiyyətinin yüksəldilməsinə nail olunması, yoxlamaların nəticələrinin düzgün rəsmiləşdirilməsi və aidiyyatı üzrə müəyyən edilmiş müddətlərdə təhvil verilməsinin təmin edilməsi məqsədilə “Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə aparılan yoxlamalara dair Qayda”nın layihəsi hazırlanmış və Auditorlar Palatası Şurasının 2017-ci il 25 avqust tarixli 289/1 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir.

Qaydalar aşağıdakı 7 bölmədən ibarətdir:

  1. Ümumi müddəalar .
  2. Səlahiyyətli dövlət orqanlarinin sifarişi ilə aparilan yoxlamalarin təşkili və icrası
  3. Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişlərini icra edən auditorların hüquqları
  4. Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə aparılan yoxlamalar üzrə auditorların vəzifələri
  5. Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə aparılan yoxlamalar üzrə auditorların məsuliyyətləri
  6. Xüsusi müddəalar
  7. Qaydanın hazırlanmasında istifadə olunmuş müvafiq normativ hüquqi və digər aktlar.

Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə aparılan auditlərin keyfiyyətinin artırılması, auditor təşkilatları və sərbəst auditorlar tərəfindən auditor xidmətləri göstərilərkən ölkə qanunvericiliyinin, Beynəlxalq Audit Standartlarının, Peşəkar Mühasiblərin Beynəlxalq Etika Məcəlləsinin (Beynəlxalq Müstəqillik Standartları ilə birlikdə), Auditorların Müstəqillik Qaydalarının tələblərinə əməl edilməsi, auditin səmərəliliyinin təmin edilməsi və bu istiqamətdə vahid yanaşmanın tətbiq olunması məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin rəisi cənab Nazim Rəcəbovun Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatasına ünvanlandığı 2022-ci il 29 dekabr tarixli məktubunda qeyd edilən təklifləri nəzərə alaraq və Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru yanında Korrupsiyaya qarşı mübarizə İdarəsi ilə 2010-cu il 5 may tarixində imzalanmış “Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində əməkdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu”nu rəhbər tutaraq Auditorlar Palatası sədrinin 23 fevral 2023-cü il tarixli 1/7 nömrəli sərəncamı ilə səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə aparılan auditlərin keyfiyyətinin artırılması sahəsində təklif və tövsiyələrin hazırlanması məqsədilə işçi qrupu yaradılmış və hal-hazırda həmin istiqamətdə işlər davam etdirilir.

Moderator ustad dərsi haqqında geniş məlumat verdikdən sonra sözü “SR Audit Solutions” MMC-nin direktor-auditoru Səftər Vəlizadəyə verdi.

S.Vəlizadə bildirdi ki, Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə auditorun yoxlama aparmaq hüququ “Auditor xidməti haqqında” AR qanunu, “Prokurorluq haqqında” AR qanunu,   AR Cinayət-Prosesual Məcəlləsi  və digər qanun və qaydalarla müəyyən olunur:

Auditorların səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən mütəxəssis qismində cəlb edilməsi aşağıdakı qaydada həyata keçirilir:

  • Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi üzrə Palatanın aidiyyatı strukturu tərəfindən 3 gün müddətində səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişini yerinə yetirəcək auditoru (auditorları) seçir, sifariş ilə tanış edir, onunla razılaşdırır və icra müddəti göstərilməklə Palata rəhbərinin yoxlama ilə əlaqədar sərəncam layihəsini hazırlayıb təqdim edir;
  • Palata sədrinin müvafiq sərəncamı ilə səlahiyyətli dövlət orqanının sifarişini yerinə yetirəcək auditor (auditorlar) rəsmiləşdirilir və həmin şəxs sifarişçi orqanın sifarişini icra etmək üçün göndərilir

Səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişlərini icra edən auditorlar aşağıdakı hüquqlara malikdirlər:

  • Auditor yoxlamasının iş planını, forma və metodlarını sərbəst müəyyənləşdirmək;
  • Sifarişin icrası ilə bağlı bütün zəruri sənədlərlə tanış olmaq və yoxlama üçün onları almaq, o cümlədən pul məbləğlərinin, qiymətli kağızların, maddi sərvətlərin mövcudluğunu yoxlamaq və audit üçün lazım olan digər məlumatları əldə etmək;
  • Sifarişin icrası ilə bağlı müvafiq şəxslərdən yazılı məlumatlar və izahatlar almaq;
  • Sifarişin icrası dövründə müəyyən etdiyi ciddi pozuntu və nöqsanlar barədə sifarişçini məlumatlandırmaq;
  • Təqdim olunmuş sənədlər sifarişin icrası üçün yetərli olmadıqda və ya sənədlər təqdim edilmədikdə sifarişin icrası üçün zəruri sənədlərlərin təqdim olunması barədə sifarişçi qarşısında 7 gün müddətində vəsatət qaldırmaq.
  • Vəsatət qaldırıldıqdan sonra sifarişin icrası üçün zəruri sənədlərin təqdim olunmaması halında sifarişin icrasının mümkünsüzlüyü əsas götürülərək 2 gün müddətində səlahiyyətli dövlət orqanına və Palata rəhbərliyinə məlumat verilməklə sifarişin icrasından imtina etmək.

Tədbir zamanı çıxış ətrafında geniş müzakirələr aparıldı və dinləyicilərin sualları cavablandırıldı.

Keçirilən ustad dərsinin və seminarın mövzusu ilə ətraflı tanış olmaq məqsədilə çıxışlar Auditorlar Palatasının internet səhifəsində və Auditorun Şəxsi kabineti sistemində yerləşdirilmişdir.

Moderator tədbirdə iştirak edənlərə öz təşəkkürünü bildirdi və onları gələcəkdə keçiriləcək tədbirlərdə daha fəal iştirak etməyə çağırış etdi.

Tədbirdə onlayn qaydada Auditorlar Palatasının üzvləri olan 87 nəfər auditor təşkilatının nümayəndələri, sərbəst auditorlar və Palatanın əməkdaşları iştirak etmişdir.

 

Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası